του Παναγιώτης Παπαδόπουλος
Γεωπόνος MSc, project manager Med Culture

 

Ως βιολογική ή οικολογική γεωργία μπορούμε να ορίσουμε την ήπια και φιλική προς το περιβάλλον μορφή γεωργίας, που υλοποιείται χωρίς την χρήση χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (GMOs), ορμονών, αντιβιοτικών και συντηρητικών στα φυτά, τα ζώα και τα μεταποιημένα προϊόντα.

Πρόκειται δηλαδή για ένα σύστημα παραγωγής βασιζόμενο στην αμειψισπορά (εναλλαγή των καλλιεργειών), την ανακύκλωση των φυτικών υπολειμμάτων και της ζωικής κοπριάς, τη χλωρή λίπανση, την ήπια χρήση των γεωργικών μηχανημάτων και τις βιολογικές και φυσικές μορφές αντιμετώπισης των εχθρών και ασθενειών των καλλιεργειών και των εκτρεφόμενων ζώων.

Είναι δύσκολο να δοθεί ένας γενικά αποδεκτός ορισμός της βιολογικής γεωργίας, καθώς δεν είναι απλά ένα σύστημα γεωργικής παραγωγής που καθορίζεται από ένα νομοθετικό πλαίσιο, αλλά περιλαμβάνει και πολλές άλλες διαστάσεις όπως είναι η κοινωνική, η περιβαλλοντική, η οικονομική, η φιλοσοφική κ.ά. Συμφωνά με τη Διεθνή Ομοσπονδία των Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (IFOAM), «πρόκειται για ένα Σύστημα παραγωγής αγροτικών προϊόντων το οποίο είναι οικολογικά, κοινωνικά και οικονομικά βιώσιμο και προάγει την ασφαλή παραγωγή προϊόντων, ελαχιστοποιώντας την επιβάρυνση του περιβάλλοντος και τη χρήση μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων».

Οι όροι Οικολογική Καλλιέργεια, Βιολογική Καλλιέργεια ή Οργανική Καλλιέργεια είναι συνώνυμες έννοιες και προστατεύονται από τον κανονισμό Ε.Κ. 834/07, εφόσον αναφέρονται σε τρόφιμα.

Βασικοί Στόχοι της Βιολογικής Γεωργίας

Η βιολογική γεωργία διαφέρει από τα αλλά συστήματα γεωργίας σε πολλά σημεία. Ο τρόπος παραγωγής των βιολογικών προϊόντων συνεπάγεται λιγότερο εντατική χρησιμοποίηση των γαιών και επομένως αειφόρα διαχείρισή τους. Η βιολογική γεωργία προστατεύει το αγρο-οικοσύστημα και συμβάλλει σε ένα υψηλό επίπεδο βιοποικιλότητας και διατήρησης των ειδών και των φυσικών τους οικοτόπων. Βελτιώνει την ποιότητα του εδάφους, τη φυσική γονιμότητά του καθώς και την ποιότητα του νερού ενώ μεριμνά για την υγεία και την ευημερία των ζώων. Με τις μεθόδους που εφαρμόζει η βιολογική καλλιέργεια πρέπει να διατηρείται η λειτουργία του οικοσυστήματος και να προστατεύονται οι μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι πρώτες ύλες.

Οι βασικοί στόχοι της βιολογικής γεωργίας, συμφωνά με τη Διεθνή Ομοσπονδία των Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (IFOAM) είναι:

• Να παράγει τροφή υψηλής θρεπτικής αξίας σε επαρκή ποσότητα.

• Να ενθαρρύνει και να αυξήσει τους βιολογικούς κύκλους στα γεωργικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των μικροοργανισμών, της εδαφικής χλωρίδας και πανίδας, των φυτών και των ζώων.

• Να διατηρήσει και να αυξήσει μακροπρόθεσμα τη γονιμότητα του εδάφους.

• Να χρησιμοποιήσει, όσο είναι δυνατόν, ανανεώσιμες πηγές σε γεωργικά συστήματα οργανωμένα σε τοπικό επίπεδο.

• Να εργαστεί, με υλικά και ουσίες που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν σε ένα αγρόκτημα.

• Να περιορίσει όλες τις μορφές ρύπανσης που προέρχονται από τη γεωργική πρακτική.

• Να διατηρήσει τη γενετική ποικιλομορφία των γεωργικών οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των φυτών και των άγριων ζώων.

• Να προσφέρει στους παραγωγούς διαβίωση σύμφωνη με τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών, να καλύψει τις βασικές ανάγκες τους και να τους παρέχει επαρκές εισόδημα και ικανοποίηση από την εργασία τους, σε ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον.

Ιστορική αναδρομή 

Η Βιολογική Γεωργία εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, σχεδόν ταυτόχρονα με την εντατικοποίηση και βιομηχανοποίηση της γεωργίας. Ο κοινωνιολόγος Rudolf Steiner (1861-1925), μετά το 1924 έδωσε σειρά διαλέξεων με θέμα μια εναλλακτική μορφή γεωργίας, συζητώντας για τον άνθρωπο, την υγιεινή διατροφή και τη διαβίωση, θέσεις που αποτέλεσαν στη συνέχεια τις βάσεις της βιολογικής – δυναμικής καλλιέργειας ή «Βιοδυναμικής Γεωργίας», πρόδρομο της Βιολογικής Γεωργίας όπως την ξέρουμε σήμερα.

Στην συνέχεια και άλλοι επιστήμονες ασχολήθηκαν με την μελέτη των εναλλακτικών μεθόδων της βιολογικής γεωργίας όπως: ο Βρετανός βοτανολόγος Sir Albert Howard (1873–1947, που θεωρείται σήμερα ο Πατέρας της Βιολογικής Γεωργίας), η Lady Eve Balfour (το 1939 έκανε σύγκριση της βιολογικής και της συμβατικής γεωργίας και παρουσίασε τα συμπεράσματά της στο βιβλίο «Το Ζωντανό Έδαφος») και ο Γιαπωνέζος Μικροβιολόγος Masanobu Fukuoka (1913-2008, εμπνευστής της Φυσικής Καλλιέργειας).

Το 1946 ιδρύθηκε ο Οργανισμός Soil Association (Ένωση για το Έδαφος), ο οποίος σήμερα αποτελεί τον πρώτο Οργανισμό Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο.Το Κίνημα της Βιολογικής Γεωργίας αναπτύχθηκε στις επόμενες δεκαετίες και το 1972 ιδρύθηκε ο Διεθνής Οργανισμός των Κινημάτων της Βιολογικής Γεωργίας, IFOAM, που εξέδωσε το πρώτο Διεθνές Πρότυπο με κανόνες παραγωγής και ελέγχου της βιολογικής γεωργίας.

Το 1986 στο Ευρωκοινοβούλιο ψηφίζεται για πρώτη φορά σχετική πρόταση για την προώθηση της βιολογικής γεωργίας και τον Ιούνιο του 1991 δημοσιεύεται ο Κανονισμός (ΕΟΚ) 2092/91. Το έτος αυτό αποτέλεσε ορόσημο για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς αναγνωρίστηκε επίσημα η σημασία της εναλλακτικής αυτής μορφής παραγωγής προϊόντων γεωργικής προέλευσης και πολλές χώρες προχώρησαν στη συνέχεια σε υιοθέτηση συναφών κανόνων για τη βιολογική γεωργία.

Σήμερα βιώνουμε μια ραγδαία ανάπτυξη του κλάδου της Βιολογικής Γεωργίας τόσο σε επίπεδο κατανάλωσης, όσο και σε επίπεδο έρευνας, ενημέρωσης και παραγωγής. Έχει την πολιτική στήριξη σε επίπεδο Ε.Ε. καθώς οι πολίτες της έχουν ευαισθητοποιηθεί όσον αφορά στις επιπτώσεις της συμβατικής γεωργίας στο περιβάλλον, στην ποιότητα και τους πιθανούς κινδύνους που απορρέουν από τα προϊόντα γεωργικής προέλευσης και απαιτούν πλέον περισσότερα από τους παραγωγούς. Η αύξηση των διατροφικών κινδύνων λόγω της παγκοσμιοποίησης, τα μεγάλα διατροφικά σκάνδαλα των τελευταίων ετών και η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σε θέματα υγείας και προστασίας του περιβάλλοντος επιδρούν θετικά στη ζήτηση βιολογικών προϊόντων.

Νομοθετικό πλαίσιο

Από την 1/1/2009 ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο νέος Κανονισμός 834/2007, ο οποίος αντικατάστησε τον Κανονισμός (ΕΟΚ) 2092/91 και αφορά την βιολογική παραγωγή και την επισήμανση προϊόντων βιολογικής γεωργίας.

Ο κανονισμός ΕΚ 834/2007 μαζί με τον κανονισμό ΕΚ 889/08 (κανόνες εφαρμογής του 834/2007) παρέχει τη βάση για την αειφόρο ανάπτυξη της βιολογικής παραγωγής με παράλληλη εξασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, διασφάλιση του θεμιτού ανταγωνισμού, εξασφάλιση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και προστασία των συμφερόντων τους.

Οι κανονισμοί αυτοί, καθώς και οι μέχρι σήμερα τροποποιήσεις τους, προβλέπουν τις διαδικασίες ελέγχου των βιολογικών προϊόντων σε όλα τα στάδια παραγωγής, παρασκευής και διανομής βιολογικών προϊόντων και τη χρήση στην επισήμανση και στη διαφήμιση ενδείξεων που αναφέρονται στη βιολογική παραγωγή.

 

Ο Κανονισμός (ΕΚ) 834/2007 έχει εφαρμογή στα γεωργικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των ζώων υδατοκαλλιέργειας και φυκιών (πχ σπιρουλίνα). Πιο συγκεκριμένα, έχει εφαρμογή σε:

α) ζωντανά ή αμεταποίητα γεωργικά προϊόντα,

β) μεταποιημένα γεωργικά προϊόντα για χρήση ως τρόφιμα,

γ) ζωοτροφές,

δ) αγενές φυτικό πολλαπλασιαστικό υλικό και τους σπόρους για καλλιέργεια.

Τα μη εκτρεφόμενα ψάρια και θηράματα δεν θεωρούνται βιολογική παραγωγή. Εφαρμόζεται επίσης στις ζύμες που χρησιμοποιούνται ως τρόφιμα ή ζωοτροφές. Ο Κανονισμός (ΕΚ) 834/2007 εφαρμόζεται για κάθε επιχείρηση που συμμετέχει στις δραστηριότητες οποιουδήποτε σταδίου παραγωγής, παρασκευής και διανομής προϊόντων που αναφέρονται στην παραπάνω παράγραφο.